Smok jaki jest, każdy widzi
Zbliżający się 11 listopada jest ważną datą. Dla nas, w Polsce, jest to Dzień Niepodległości, którą odzyskaliśmy po 123 latach zaborów. Dla reszty świata – przypada wtedy rocznica zakończenia Wielkiej Wojny (ang. Armistice Day). Z kolei dla graczy – rocznica powstania Skyrima :P.
I choć okrągłe, piętnaste (ale ten czas leci…), urodziny gra Bethesdy będzie obchodziło dopiero za rok, pomyślałem sobie, że warto spojrzeć na dość ważny element tej produkcji – smoki. A konkretniej, czym są owe stworzenia i jak rozmaite kultury podchodziły do nich – ich wyglądu, zachowania itd.
W języku polskim samo słowo „smok”, według Słownika Języka Polskiego oznacza „skrzydlaty potwór, często wielogłowy” [Wydawnictwo Naukowe PWN]. Ciekawsza jest etymologia angielskiego słowa „dragon”. Wywodzi się ono od greckiego słowa „drakōn” oznaczającego po prostu „wąż” [Oxford University Press]. Tu pewnie jednak się zastanawiacie – skąd taka nazwa, skoro europejskie smoki nie są wężami? Cóż, ta kwestia jest nieco bardziej złożona.
Z grubsza można bowiem podzielić smoki na trzy rodzaje: wężowate (serpenty), wiwerny i „czworonożne”. Według kryptozoologa Eberharta ciała tych pierwszych są pokryte śluzem, plują jadem i zieją ogniem, a czasami mają skrzydła. Ze względu na swój wygląd serpenty są często nazywane „robakami” (ang. worms) lub „skrzydlatymi wężami” [144]. Wiwerny natomiast mają dwie nogi, parę skrzydeł i kolczaste ogony [596]. Pozostawiają po sobie śluzowaty ślad [597]. Ostatni rodzaj smoków, według historyczki Loise Lippincott jest podobny do wiwerny, ale ma cztery nogi [13], więc nie potrzebuje skrzydeł, aby utrzymać się na ziemi.
Swój opis zacznę od Europy. Mitologia brytyjska obejmuje wszystkie trzy rodzaje smoków. Przykładem węża jest Lambton Worm. Według legendy, był on aktywny w Durnham, zanim został zabity w XV wieku przez Johna Lambtona [Simpson]. Tymczasem wiwerny przedstawiane są z parą skrzydeł i dwiema nogami. Przykładem jest wiwerna z Leicester, obecna w herbie miasta [Sibson]. Co więcej, czworonożne smoki przedstawiane są jako gigantyczne jaszczurki ze skrzydłami, zdolne ziać ogniem. Jednym z przykładów są dwa smoki z historii króla Artura – jeden reprezentował Walię, a drugi Anglię.
Z kolei w mitologii greckiej pojawia się smok (często utożsamiany z Ladonem, synem Forkosa), przedstawiany jako wąż o stu głowach, który otrzymał zdolność mówienia ludzkim językiem [Parandowski 145]. Był strażnikiem złotych jabłek Hesperyd i został zabity przez Heraklesa [146].
W Biblii Tysiąclecia smoki pojawiają się kilka razy, ale najbardziej obrazowy wydaje mi się ten fragment:
Oto wielki Smok barwy ognia,
mający siedem głów i dziesięć rogów
- a na głowach jego siedem diademów. [Ap 12,3]
Smoki są również obecne w mitologii nordyckiej i opisywane jako węże. Níðhöggr to smok, który podgryza jeden z korzeni drzewa Yggdrasill. Innym smokiem jest Jörmungandr, Wąż Świata, który okrąża Midgard, gryząc własny ogon. Jest synem Lokiego. Trzecim przykładem węża nordyckiego jest Fafnir – niegdyś krasnolud, który został przemieniony w smoka po zdobyciu przeklętego skarbu, którego później strzegł [Sigfusson i Sturluson].
Słowiańskie legendy również opowiadają o smokach. Najbardziej rozpoznawalnym polskim smokiem jest Smok Wawelski. Według legendy mieszkał w jaskini w Krakowie. Miał potężne ciało, długi ogon i potrafił latać [Sikorski 68-69]. Terroryzował mieszkańców Krakowa. Został zabity przez szewca Skubę, który wypełnił skórę barana siarką, co zabiło smoka (Inna wersja legendy głosi, że założyciel Krakowa, Krak, opracował plan zabicia smoka [Kraszewski 26]). Innym słowiańskim smokiem, znanym głównie w rosyjskim i ukraińskim kręgu kulturowym, jest Zmey Gorynycz. Opisywano go jako mającego trzy głowy i siedem ogonów. Został zabity w walce przez Dobrynię Nikiticza [Łukoszkin].
Przechodząc dalej, wszystkie azjatyckie smoki przypominają węże. Jednak niektóre szczegóły ich wyglądu różnią się w zależności od regionu. Chińskie smoki przedstawiano z różną liczbą pazurów, w zależności od ich związku ze statusem feudalnym. Smoki pięciopazurowe reprezentowały rodzinę królewską, czteropazurowe – religię i mandarynów, a trzypazurowe – lud [Ngoc Tho 8]. Tymczasem w kulturze japońskiej obecny jest tylko ten ostatni [8]. Ponadto w japońskich mitach pojawiają się Królowie Smoki (Ryūō). Mogą oni pomagać lub szkodzić ludziom [Roberts 33]. Uważa się ich również za strażników Buddy [33, 99].
Jeśli sądzicie, że to tyle to mam dla Was dobre wieści - kultura mezoamerykańska również wykształciła własną formę smoka! Opisywano je jako połączenie kwezali i węży. W języku nahuatl, używanym w środkowym Meksyku, stworzenia te nazywane są quetzalcoatl*, a ich angielska nazwa („feathered serpents”, czyli „pierzaste węże”) jest dosłownym tłumaczeniem tego słowa [Nicholson 145]. Co ciekawe, jedno z głównych bóstw Azteków również nosiło imię Quetzalcoatl. Co więcej, niektórzy przywódcy Tolteków również byli nazywani quetzalcoatl [Bingham 95].
Co ciekawe, niektóre zwierzęta w świecie rzeczywistym również przypominają smoki. Dziennikarka zajmująca się nauką i zwierzętami, Bec Crew, podaje, iż istnieje około 45 gatunków draco (czyli smok). Ich charakterystyczną cechą są tzw. „patagia”, czyli błony przypominające skrzydła, które umożliwiają tym jaszczurkom szybowanie. Przykładem takiego gada jest smok latający (draco volans), zamieszkujący południowo-wschodnie rejony Azji i południowe Indie [Crew; Taylor 109]:
[Crew]
Wygląda jak smok, co? Pocieszę Was jednak, wielkość smoka latającego nie przekracza 212 mm [Crew]. Jest też całkowicie bezpieczny dla człowieka – nie zionie na nikogo ogniem (nawet jakby chciał :)). W sytuacji zagrożenia jedyne, co potrafi, to uciec od przeciwnika – szybując jak najdalej. Niezbyt to epickie, prawda?
Niestety, w języku polskim nie mogłem znaleźć innych przykładów zwierząt, które otrzymałyby swoją nazwę od smoków. Zupełnie inaczej jest w języku angielskim. Naturalnie, są to głównie gady, takie jak agamy brodate (ang. bearded dragon (Amphibolurus vitticeps)), warany z Komodo (ang komodo dragon (Varanus komodoensis)) czy agama wodna (ang. water dragon (Intellagama lesueurii)). Jednak niektóre inne gatunki również otrzymały nazwy od smoków – np. ważka (ang. dragonfly) oraz ryby z rodziny wężorowatych (ang. dragonfish). Te ostatnie żyją ok. 200–2000 metrów pod powierzchnią każdego oceanu świata [Komarla].
Sądzę, że nie ma sensu opisywać smoków, które pojawiły się w kulturze. Jednak ciekawa wydaje mi się ich obecność w heraldyce. Mimo swojej niewątpliwej popularności, smoki są obecne jedynie na trzech flagach narodowych: Bhutanu, Walii i Malty. W tym ostatnim przypadku trzeba się jednak dobrze przyjrzeć - ciekawe czy znajdziecie smoka na poniższej mapie (wiem, nie jest to łatwe :D):
Na koniec dodam jeszcze, że smoki są obecne również w herbach profesjonalnych drużyn sportowych. Na przykład portugalski klub piłkarski FC Porto ma smoka w swoim godle, jego stadion nazywa się Estádio do Dragão, stąd też przydomek „Smoki”. Podobnie, australijska drużyna rugby – St. George Illawarra Dragons – ma wizerunek smoka w swoim godle.
Jestem ciekaw co Wy sądzicie o smokach i czy moim wpisem dałem Wam nieco inne spojrzenie na te stworzenia :). Chętnie poznam Wasze komentarze.
Do następnego!
* Fani Miss Kobayashi’s Dragon Maid na pewno rozpoznali to imię ;).
Bibliografia:
Bingham, Ann. South and Meso-American Mythology A to Z. Infobase Publishing, 2004.
Crew, Bec. “Flying Dragon Lizard a True Gliding Reptile.” Australian Geographic, 29 May 2014, www.australiangeographic.com.au/blogs/creatura-blog/2014/05/dragon-lizard-draco-volans/. Accessed 28 Sept. 2023.
Eberhart, George M. Mysterious Creatures: A Guide to Cryptozoology. ABC-CLIO, Inc., 2002.
Komarla, Joshika. “Dragonfish -- Small yet Mighty Predators of the Twilight Zone.” ZME Science, 14 Sept. 2023, www.zmescience.com/feature-post/natural-sciences/animals/fish/dragonfish-small-yet-mighty-predators-of-the-twilight-zone/. Accessed 28 Jan. 2024.
Kraszewski, Józef Ignacy. Stara Baśń. Spółka Wydaw. Księgarzy w Warszawie Gebethner i Wolff: M. Glücksberg , 1876, wolnelektury.pl/media/book/pdf/stara-basn.pdf. Accessed 13 June 2023.
Lippincott, Louise W. “The Unnatural History of Dragons.” Philadelphia Museum of Art Bulletin, vol. 77, no. 334, 1981, pp. 2–24, www.jstor.org/stable/3795303. Accessed 6 Sept. 2025.
Lukoshkin, Yury. “Про Добрыню Никитича и Змея Горыныча. Былина.” Lukoshko.net, 2023, lukoshko.net/story/pro-dobrynyu-nikiticha-i-zmeya-gorynycha.htm. Accessed 3 June 2023.
Ngoc Tho, Nguyen. THE SYMBOL of the DRAGON and WAYS to SHAPE CULTURAL IDENTITIES in VIETNAM and JAPAN. Vietnam National University, 2015, www.harvard-yenching.org/wp-content/uploads/legacy_files/featurefiles/Nguyen%20Ngoc%20Tho_The%20Symbol%20of%20the%20Dragon%20and%20Ways%20to%20Shape%20Cultural%20Identities%20in%20Vietnam%20and%20Japan.pdf. Accessed 28 Sept. 2022.
Nicholson, Henry Bigger. “The Iconography of the Feathered Serpent in Late Postclassic Central Mexico.” Mesoamerican Worlds: From the Olmecs to the Danzantes, edited by Davíd Carrasco et al., University Press of Colorado, 2002, pp. 145–64.
Oxford University Press. “Dragon.” Oxford Learner’s Dictionary, www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/dragon?q=dragon. Accessed 5 Oct. 2025.
Parandowski , Jan. Jan Parandowski Mitologia. zseeim.edu.pl/biblioteka/pliki/Jan%20Parandowski%20-%20Mitologia.pdf. Accessed 19 Oct. 2025.
Roberts, Jeremy. Japanese Mythology A to Z. 2nd ed., Chelsea House, 2009.
Sibson, Matthew. “What Is the Origin of the Leicester Wyvern?” This Was Leicestershire, 24 Sept. 2012, www.thiswasleicestershire.co.uk/2012/09/what-is-origin-of-leicester-wyvern.html. Accessed 10 May 2023.
Sigfusson, Saemund, and Snorri Sturluson. “The Elder Eddas of Saemund Sigfusson; and the Younger Eddas of Snorre Sturleson.” 1906. Project Gutenberg, translated by I. A. Blackwell and Benjamin Thorne, NORROENA SOCIETY, 2005, gutenberg.org/cache/epub/14726/pg14726-images.html. Accessed 4 June 2023.
Sikorski, Marek. Smok Wawelski w kręgu mitu i historii. Sativa Studio, 2012.
Taylor, Edward H. The Lizards of the Philippine Islands. Manila Bureau of Printing, 1922, www.biodiversitylibrary.org/item/135484. Accessed 28 Sept. 2025.
Wydawnictwo Naukowe PWN. “Smok - Słownik Języka Polskiego PWN.” Sjp.pwn.pl, sjp.pwn.pl/slowniki/smok.html. Accessed 5 Oct. 2025.
